Urbanizacja
Jako Małopolanin wychowany w szacunku dla etosu II Rzeczpospolitej z dużym zainteresowaniem zwiedziłem dwie nowe ekspozycje muzealne. Pierwsza to otwarte w Stalowej Woli Muzeum Centralnego Okręgu Przemysłowego, druga to wystawa „Nowy początek. Modernizm w II Rzeczpospolitej” w krakowskim Muzeum Narodowym.
Jednym z powodów mojego zainteresowania dziejami modernizmu było, zauważone w filmie o początkach Stalowej Woli „Miasto z piasku i serc” zlekceważenie przez jej planistów wagi refleksji czasu wiecznego. Bo tak odbieram pominięciem lokalizacji dla miejsca kultu religijnego w projektowaniu tego „miasta ogrodu”.
Ten defekt planu przestrzennego Stalowej Woli, właściwy dla modernistycznego powiązania troski o społeczny udział w pożytkach z rozwoju technologicznego z lekceważeniem tradycji, został z czasem uzupełniony wybudowaniem siłami społecznymi Kościoła Katolickiego. Podobnie jak z czasem uzupełniony został podobny defekt modernistycznego planowania Krakowskiej Nowej Huty.
Ale co ważniejsze z dzisiejszej perspektywy przemian gospodarczych i wynikających z czwartej rewolucji technologicznej wzrostu znaczenia samodzielności i solidarności w bezpośrednim zaspokajaniu potrzeb własnych i swoich bliskich, [1] to fakt że sam proces urbanizacji, do którego odniosły się prace urbanistów i architektów modernizmu, naruszał własnościowe podstawy solidarności międzypokoleniowej. Naruszał materialne i etyczne podstawy wolności.
Cyfrowe poszerzenie kultury
Powstające dzięki sieciowemu powiązaniu coraz lepsze warunki dla wykonywania pracy na terenie gospodarstwa domowego, zarówno tej dobroczynnej, pracy wykonywanej dla bezpośredniego zaspokajania potrzeb własnych i swoich bliskich, jaki i tej komercyjnej, pracy wykonywanej dla wymiany efektów swojego trudu z osobami oczekującymi jej rezultatów, stwarza warunki na poprawę komfortu życia poprzez rozpraszanie osadnictwa. Można się spodziewać że proces wzrostu samodzielności pracy jako gospodarczy skutek czwartej rewolucji technologicznej, przyśpieszy rozpoczęty już kilkadziesiąt lat temu dzięki usprawnieniom komunikacji, proces deurbanizacji.
Czy w konsekwencji idea „globalnej wioski” zostanie uzupełniona ideą „powiatowej aglomeracji” ? Bo w Polskiej tradycji to obszar powiatu ogniskuje ogół polityk społecznych i usług publicznych uzupełniających kulturowe i bytowe funkcje rodziny w okresach dojrzewania oraz starości.
Rys. 1. Cyfrowe poszerzenie kultury gospodarowania.
Wprowadzenie idei powiatowej aglomeracji do kierunkowania zmian ustrojowych relacji pomiędzy wspólnotami samorządowymi gminy, powiatu i województw, jako konsekwencji cyfrowo poszerzonych zasobów, przestrzeni i czasu kultury gospodarowania (rys. 1), powinno być rekomendacją ekonomistów dla kreatorów strategii rozwoju jako wyraz ich uznania dla znaczenia wagi równowagi refleksji nad wartościami w porządkach czasu systematycznego (grecki Chronos), czasu spontanicznego (greckiego Kairos) jak i czasu wiecznego (greckiego Aion) dla godnego korzystania z wolności. Niestety główny nurt współczesnej refleksji ekonomicznej, redukującej nasze potrzeby do produktywności i konsumeryzmu, pomija te zagadnienia.
Wydaje się że wprowadzenie pojęcia „powiatowej aglomeracji” do katalogu pojęć filozofii architektury a dalej do społecznego rzecznictwa ładu wartości w krajobrazie wymagać będzie określenia przez ekonomistów o znaczenia własności i solidarności dla wolności w gospodarce opartej na wiedzy. Wymagać będzie zastąpienia absolutu zysku ekonomii pragnień godnością pracy ekonomii potrzeb.
Strategia międzyludzkiej odpowiedzialności
Dla zachowaniu łacińskiej identyfikacji przyczyn i skutków w sumiennych ocenach pożytków z zadanej nam wolności, konieczna jest zgodność domowego wychowania i szkolnego wykształceniu w zachowaniu równowagi pomiędzy znaczeniami porządku czasu spontanicznego (Kairos), systematycznego (Chronos) i wiecznego (Aion). Co wspierać powinny wspólnoty polityczne poprzez wartości, strategie i polityki rozwoju gospodarczego.
W tym kontekście warto poszerzyć wprowadzony w roku 2016 fundament polityk rozwoju Polski, którym jest Strategia na rzecz odpowiedzialnego rozwoju, o diagnozę przemian obyczajowych zachodzących w kulturach narodów Europy. I określić dynamiki procesów urbanizacji oraz segmentacji[2] w kontekście kluczowego znaczenia solidarności dla powszechnego i sprawiedliwego wykorzystywania nowoczesnych technologii.
Dlatego uważam że narodowa strategia rozwoju Polski winna rozpoczynać się od głębokiego zdiagnozowania przyczyny i następstw deficytu solidarności międzypokoleniowej. By na tym tle zestawić paradygmaty i oddziaływania dla rozwoju pracy dobroczynnej jako celu głównego modernizacji ustrojowej.
Rys. 2. Przesłanki priorytetów narodowej strategii rozwoju Polski.
W przedstawionych na rysunku 2 modelu przesłanek strategii rozwoju Polski wskazuję na cztery paradygmaty dla kluczowych dziedzin polityk społecznych oraz na cztery obszary dla ich oddziaływania. W nawiązaniu do rozważań prowadzonych w dwóch wcześniejszych tekstach, w centralnych miejscach paradygmatów i odziaływania celu głównego strategii, znajdują się zagadnienia publicznych wartości w krajobrazie.
Demokratyzacja
Coraz wyraźniej widać, że sprzyjający redukowaniu naszego życia do produktywności i konsumeryzmu rozwój etatystycznego sterowania nie wynika tylko z kapitalistycznej żądzy zysku, biurokratycznych aspiracji publicznych i korporacyjnych administracji czy obyczajowego nihilizmu akademickich i artystycznych kolektywistów. Równie ważnym źródłem wytracania więzi społecznych i przemian obyczajowych są też moralne i obyczajowe skutki wywołanego drugą rewolucją technologiczną (przemysłową) proces urbanizacji, wspieranego w XX wieku ideami kulturowego modernizmu i ekonomicznego liberalizmu.
To proces urbanizacji naruszył własnościowe podstawy solidarności międzypokoleniowej. Wywołany przez cyfrowe poszerzenie kultury gospodarowania proces deurbanizacji jawi się zatem jako szansa na powiązanie własności, wolności i solidarności.
Przed rozpoczęciem oczekiwanej systematycznej debaty nad wykorzystaniem tej szansy w ośrodkach refleksji narodowej, warto moim zdaniem sprzyjać tym działaniom społecznym, które potwierdzają znaczenie miejsc pamięci czasu wiecznego dla wzmacniania lokalnych tożsamości. I podejmują się trudu społecznego rzecznictwa publicznych wartości krajobrazu z wykorzystaniem instytucji demokracji bezpośredniej.
Taka debata powinna pomóc w zmianie języka i zasad gospodarowania przestrzenią dla demokratycznego łączenia wolności i równości w Europie Środka.
Przywracając aksjologiczne podstawy samorządności terytorialnej.
[1] W systematyce kluczowych momentów przemian gospodarczych, z uwagi na społeczną powszechność oddziaływania przełomowych innowacji, używam terminów „rewolucja technologiczna” a nie bardziej popularnych (wiki) terminów „rewolucja przemysłowa”. Pełna systematyka np. w tekście Rewolucja gospodarcza 2 https://www.salon24.pl/u/madej/1178497,rewolucja-gospodarcza-1 .
[2] Przez proces segmentacji rozumiem zrównywania praw wspólnot zawiązywanych dla ochrony nowego życia ze wspólnotami zawiązywanymi dla ochrony własnego życia. Przełomowe momenty tego procesu wprowadzania ochrony dla „homostad” opisuje Paweł Lisicki w tekście „Na równi pochyłej. Pierwsze ludzkie homostada uznane przez sąd.” https://dorzeczy.pl/opinie/358105/rownia-pochyla-pierwsze-ludzkie-homostada-uznane-przez-sad.html